بررسی مضامین در غزلیات سلمان ساوجی

در غزلیات سلمان ساوجی، شاعر قرن هشتم، تلفیق دوگونه غزل عارفانه و عاشقانه بنا به اقتضای عصر و دوره، به گونه‌ای بسیار طبیعی انعکاس یافته است. درونمایه‌‌ها و مضامین این اشعار دربرگیرندة معانی دقیق و ظریفی است که در اثنای کلام و در ظرف الفاظ گنجانده شده است. سلمان با زبانی لطیف، از ترکیب عشق و عرفان، مضامین پربسامدی همچون حجاب بودن جسم و تن، حلقة زلف، زلف مشکین و کفر زلف، رخسار و همچنین چشم مست معشوق و حسن روی او، لب و سخن معشوق، هجران و فراق دوست، وفای عاشق و جفا و بدعهدی معشوق، بی­هنریِ عقل در طورِ عاشقی و باد سحر را با تشخصی جدید بازآفرینی کرده است. همچنین، با استفاده از برخی دیگر از مضمون‌‌های رایج در قرن هشتم، در قالب واژه‌‌ها و عباراتی همچون محتسب و زاهد ظاهرپرست، رند دردی­آشامِ درون­صاف، میِ جام الست، هیچ بودن نقش و نگار جهان، و دررسیدنِ شام اجل بر درِ سرای امل را دریافته و با توصیفات بس هنرمندانه و با توجهی وافر، به سان عارفی تمام­عیار، تصاویری از این گونه مضمون­پردازی‌‌های خود را به رخ کشیده است. از همین منظر است که می‌توان وی را سرآمد مضمون‌آفرینی بدیع در غزل فارسی به‌خصوص غزل‌سرایی قرن هشتم و بعد از آن به حساب آورد.